شادی و اندوه از نگاه اسلام

«شادی» و « اندوه» از نیازهای روحی و فطری انسان است. دین اسلام که به تمام نیازهای روحی و جسمی انسان توجه داشته، نسبت به این دو نیاز مهم رهنمودها و سفارشاتی دارد. وجود آیات متعددی در قرآن و روایات مختلفی از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم علیهم السلام در مورد شادی و اندوه، حاکی از اهمیت این دو نیاز روحی و فطری است. آیات قرآن به شکل عام به شادی و اندوه پرداخته و جلوه های این دو نیاز (خنده و گریه) را از سوی خدا دانسته است. (نجم، ۴۳). آیات قرآن هم شادی و نشاط را ستوده و هم نکوهش کرده است. و همین دو موضعگیری مهم سبب اهمیت موضوع شده و ضرورت تحقیق و بررسی بیشتر را ایجاب می کند. مثلا در آیاتی مؤمنین را دعوت به شادی نموده (یونس، ۵۸) و یا از حُسن شادی مومنان، زمانی که وعده های الهی، محقق می شود، یاد می کند (روم، ۵ و۴) و در آیاتی هم، شادی های بیجا را نکوهش نموده است. (قصص، ۷۶) احادیث معصومین که مفسر آیات الهی است، ضمن ترغیب و تشویق فراوان به نشاط و شادی و دوری از اندوه ، ملاکهایی را برای شادی بیان کرده است . مثل شادی اطاعت از خداوند ، شادی پرهیز از گناه ، شادی احیای ارزش ها، شادی احیای حق. و به عوامل شادی آفرین در زندگی، اشاره کرده اند. مثل ثروت ، سلامتی ، آرامش خاطر و رضایت از زندگی، مسافرت ، کار و تاثیر آن بر شادی ، پرهیزکاری، ورزش و تاثیر آن بر شادی ، خوشرویی بوی خوش، لباس روشن ، شرکت در مجالس نشاط آفرین و مانند آن. عوامل ایجاد «اندوه» در قرآن به دو صورت « اندوه در خود» و « اندوه در دیگری» بیان شده و با نگاه دیگر آنها را به دو دسته « اندوه در دنیا» و « اندوه در آخرت» تقسیم نموده و تقریبا به ۴۴ مورد از عوامل اندوه اشاره کرده است
این نوشتار در صدد است تا ضمن پاسخ به این سئوال که ماهیت شادی و اندوه در قرآن و روایات چیست؟ و این دو نیاز روحی و فطری در اسلام از چه جایگاهی بر خوردار است؟ عوامل ایجاد شادی و اندوه از نگاه اسلام را تبیین نموده و ملاکهای دینی در تمایز میان انواع شادی و اندوه ممدوح و مذموم را جمع آوری نموده و نمونه هایی از روشهای «شناختی» و «رفتاری» پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم در ایجاد شادی ممدوح را بیان کند. و از آنجا که این بحث می تواند از سلیقه های مختلف اشخاص، تاثیر پذیرد. تلاش زیاد به عمل آمده تا از اظهار نظر و بیان عقیده شخصی و دخالت دادن سلیقه‌های خاص فکری در بحث خودداری شده و به بیان باورهای مشهور و قابل دفاع بسنده شود. همچنین ذکر تعاریف و دیدگاهها و عوامل ایجاد این دو نیاز روحی و ذکر روایات و احادیث، به‌طور دقیق مستند به منابع معتبر، اصیل و بدون واسطه می باشد. روش تحقیق در این نوشتار، کتابخانه ای و ابزار تحقیق، مطالعه، و مشاهده بوده است. در این زمینه کارهای متعدد و مختلف و پراکنده ای صورت گرفته که پاره ای از آنها در منابع آمده است.